column in binnnelands bestuur

Particulier plezier
In de theorie over de financiering van lagere overheden wordt wel gezegd dat als de gemeente haar lasten te zeer opschroeft, burgers zullen verhuizen. Vice versa zou een bijvoorbeeld te genereus voorzieningenniveau worden afgestraft door een toeloop van behoeftigen. Maar wat te doen als de overheid faalt in het borgen van een toereikend voorzieningenniveau en er geen verhuisoptie is?
Verwend als we soms zijn geworden in Nederland, valt een falende overheid past echt op wanneer je op reis bent naar landen met een ander stelsel, een andere welstandsniveau, andere overheidsprestaties. Burgers en bedrijven blijken dan creatief te zoeken naar oplossingen om het leven draaglijk te houden. Dat is lastig voor een deel van de bevolking maar overkomelijk voor anderen.
Een paar voorbeelden. Uit ontevredenheid met het in de ogen van ouders ontoereikend onderwijsniveau worden particuliere of zelfs privé-scholen gesticht en betaald, hetzelfde geldt voor ziekenhuizen. Omdat de misdaadbestrijding tekort schiet worden om huizen heen hekken geplaatst, tralies aan de ramen bevestigd, honden op het erf losgelaten en neemt het aantal particuliere bewakers in wachthuisjes alom toe. De gebrekkige nutsvoorzieningen van water en stroom worden gecompenseerd met eigen regenwateropvang, hydrofoor, waterzuivering, stroomgenerators of gasflessen. De beroerde conditie van de wegen wordt omzeild met een terreinauto. De gebrekkige vuilophaal wordt gecompenseerd door wekelijks een hoopje afval te verbranden, hoewel dit de lucht vervuilt en kleinere en grotere bermbrandjes veroorzaakt . Ontbrekend groenonderhoud vergt inhuur van een tuinman om een ongedierteplaag te voorkomen.
Nu is een falende overheid niet alleen een probleem. Omdat de belastingdienst nauwelijks functioneert is de belastingdruk laag, omdat er nauwelijks verkeerscontrole bestaat kun je nog eens een borrel drinken, zegt men wel. En omdat de pensioenen niet welvaartsvast zijn en uitkeringen nauwelijks bestaan is er een groot aanbod aan goedkope krachten voor allerhande karweitjes. Huishoudelijke hulp en kinderoppas is hierdoor niet alleen voor de meest welgestelden weggelegd. Ook persoonlijke dienstverlening, bijvoorbeeld kappersbezoek of taxiritjes kosten maar een habbekrats door het grote aanbod, meestal bijverdienende loontrekkers.
Toch wringt het. Want de meeste ‘oplossingen’ voor het staatsfalen zijn alleen binnen bereik van de middenklasse en welgestelden, die een terreinauto, hydrofoor en particuliere school kunnen bekostigen, die door het falende belasting en sociale zekerheidsstelsel zich een huishoudster en tuinman en nachtwaker kunnen veroorloven. Voor eenvoudige loontrekkers, ambtenaren, tuinmannen, huishoudsters en taxichauffeurs zijn veel oplossingen buiten bereik.
En wat vooral ook spijtig is: met al die particuliere middelen die worden vrijgemaakt om het leven draaglijk te maken zou bij een goed werkend belastingstelsel en dito overheidsbeleid iedereen kunnen profiteren. Want alle particulieren uitgaven samen aan duurdere auto’s, betere scholen, hydroforen en generators zijn waarschijnlijk ruim voldoende om voor iedereen toereikende basisvoorzieningen te organiseren. Deugdelijke wegen, goed werkende scholen en toereikende politiezorg. Zo bezien is het dus niet de ambtenarij die faalt maar de politiek die zo’n voorzieningenniveau niet tot stand weet te brengen. Ook zorgelijk is dat veel voorbeelden gaandeweg ook in Nederland herkenbaar worden.