column in binnenlands bestuur

De droom van Bill Gates
Maken activiteiten van rijke weldoeners als Bill Gates sommige overheidsuitgaven gaandeweg overbodig? Kan Nederland straks dankzij Gates haar OS-budget gaan inkrimpen en aan Defensie besteden? Defensie is tegenwoordig immers de voortzetting van ontwikkelingssamenwerking ‘met andere middelen’.
De Gates Foundation legt wereldwijd inderdaad een steeds groter gewicht in de schaal in de hulpverlening. En het succes is opmerkelijk, bijvoorbeeld bij malariabestrijding, betaald door Gates’ Global Development Fund. Daarmee betreedt hij terreinen die eerst alleen door overheden werden begaan.
De ‘droom van Gates’ is malaria niet alleen te verminderen, maar om de malariaparasiet, die zich in muggen nestelt, geheel uit te roeien. Zelf kon ik in een groot evaluatieproject van de Gates Foundation in het Zuidamerikaans regenwoud met eigen ogen zien wat de gevolgen zijn van het project. Entomologen vangen en onderzoeken systematisch muggen, epidemiologen registreren ziektemeldingen en testen zonodig alle bewoners van getroffen dorpen op malaria om ze vroegtijdig te behandelen. En tienduizenden speciaal ontworpen en geïmpregneerde klamboes zijn verspreid onder de bewoners van het tropisch regenwoud.
En het werkt! De klamboes werken preventief, snelle medicatie van toch door malaria getroffen dorpelingen en bespuiting rond getroffen dorpen of in dorpen waar veel muggen de malariaparasiet dragen, voorkomt verspreiding van de ziekte. De cijfers zijn spectaculair. Ziekmeldingen en de vaak hoge babysterfte is sterk teruggedrongen, bezoekers kunnen malariapillen thuislaten. Maar houdt dit succes stand?
Om malaria wereldwijd uit te roeien, is behalve een technologische doorbraak (men mikt op genverandering bij muggen) naar schatting 25 jaar lang 9 miljard dollar per jaar nodig, aldus ‘The Economist’. Dat overstijgt de drie miljard die overheden en weldoeners nu jaarlijks tezamen besteden.
Ook niet onbelangrijk is het gedrag van bewoners van malariagebieden zelf. Blijven ze klamboes gebruiken en zich bij koorts snel laten testen op malaria? In ons onderzoeksgebied werden vorige jaren tienduizenden klamboes verspreid. Nu na een jaar echter bleken velen desgevraagd de klamboe niet meer te gebruiken. Per ongeluk gescheurd. Te vaak gewassen dus niet meer effectief geïmpregneerd. Te warm om onder te slapen. Of men had er eenvoudig geen, door afwezigheid vorig jaar of door de geboorte van kinderen sindsdien. Per saldo wordt een grote groep derhalve niet volledig beschermd. Of benut de klamboe op een andere wijze, bijvoorbeeld als visnet in de rivier, hetgeen overigens prima werkt. ‘Waarom zou ik de klamboe gebruiken als de ziekte er bijna niet meer is’, vroeg men begrijpelijkerwijs.
Ook zonder uitroeiing van malaria zoals Gates voor ogen staat, blijft daarom nog lange tijd overheidsgeld nodig, voor aanhoudende bestrijding, medicatie, regelmatige distributie van nieuwe klamboes, impregneren, voorlichten en bewustzijnsverhoging. Gevreesd mag anders worden dat als de ook door Gates gefinancierde genetische technologie om muggen resistent te maken tegen de malariaparasiet niet slaagt, of hij zijn interesse verliest, alle winst snel weer verdampt.
Daarom blijft ook een rol voor Nederland en andere overheden bestaan, om door te gaan als financiers als Gates zich weer terugtrekken. En tot dan blijft het spel om de centen tussen ontwikkelingssamenwerking en defensie een onbeslist gevecht.